اکوکاردیوگرافی یا به اختصار “اکوی قلب”، یکی از روش‌های اصلی و غیرتهاجمی در ارزیابی ساختار و عملکرد قلب است. این آزمایش به پزشک اجازه می دهد، تا ساختار داخلی قلب را مشاهده کند. این آزمایش انواع مختلفی دارد که برای شرایط و نیازهای مختلفی انجام می‌شود. اگر می‌خواهید بدانید اکوی قلب چیست و انواع اکوی قلب کدام‌اند، مطالعه این مطلب به شما کمک میکند تا با جزئیات کامل این روش تشخیصی و کاربردهای آن آشنا شوید.
اکوی قلب چیست ؟
اکوی قلب یا اکوکاردیوگرافی (Echocardiogram) یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی و ایمن است که با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد قلب ارائه می‌دهد. این آزمایش برای مشاهده‌ی بطن‌ها، دهلیزها، دیواره‌های قلبی و دریچه‌ها، و ارزیابی جریان خون درون قلب کاربرد دارد. اکوکاردیوگرافی امکان تشخیص بیماری‌های قلبی از جمله نارسایی قلبی، بیماری‌های دریچه‌ای، نقایص مادرزادی، و اختلالات ریتم قلب را به پزشک می‌دهد و به تعیین شدت این بیماری‌ها نیز کمک میکند.
انواع اکوکاردیوگرافی
اکوی قلب انواع مختلفی دارد که بسته به شرایط بیمار، نوع و هدف تشخیصی موردنظر انتخاب می‌شود. انواع اصلی اکوکاردیوگرافی عبارتند از:
- اکوی ترانس‌توراسیک (TTE): این نوع اکوکاردیوگرافی که رایج‌ترین روش است، شامل قرار دادن پروب اولتراسوند روی سطح قفسه سینه است تا تصاویر قلب را نمایش دهد. این روش برای بررسی‌های اولیه ساختار و عملکرد قلب مناسب است.
- اکوی ترانس‌ازوفاژیال (TEE): در این روش، پروب از طریق دهان وارد مری می‌شود و به پشت قلب نزدیک‌تر می‌شود. این نوع اکو به دلیل تصاویر دقیق‌تر و واضح‌تر، برای تشخیص مشکلات پیچیده‌تر قلبی، مانند لخته‌های خون و عفونت‌های قلبی، مناسب‌تر است.
- اکوی استرس: این نوع اکوکاردیوگرافی هم‌زمان با فعالیت فیزیکی (معمولاً روی تردمیل) یا به کمک داروهایی که باعث افزایش ضربان قلب می‌شوند انجام می‌شود. اکوی استرس برای تشخیص بیماری‌های عروق کرونر قلبی و ارزیابی عملکرد قلب در شرایط افزایش فعالیت اهمیت دارد.
- اکوی داپلر: این روش برای اندازه‌گیری سرعت و جریان خون در قلب و بررسی کارایی دریچه‌ها استفاده می‌شود. اکوی داپلر می‌تواند جریان خون معکوس یا مشکلات دریچه‌ای را که ممکن است منجر به نارسایی قلبی شود، شناسایی کند.
- اکوی قلب در دوران بارداری: در برخی موارد، اکوی قلب در دوران بارداری برای ارزیابی وضعیت قلب مادر و یا بررسی سلامت قلب جنین انجام می‌شود.
این روش‌ها بسته به شرایط خاص هر بیمار، سلامت عمومی و دلایل انجام آزمایش، ممکن است با هم ترکیب شوند یا به صورت جداگانه برای رسیدن به یک تشخیص دقیق‌تر به کار گرفته شوند.
روش های اکوی قلب
اکوکاردیوگرام شامل بخش‌های مختلفی است که هر کدام برای بررسی جنبه‌های خاصی از عملکرد و ساختار قلب به کار می‌روند. این بخش‌ها عبارتند از:
- اکوکاردیوگرافی دو بعدی و سه بعدی: این نوع اکوکاردیوگرافی تصاویر دقیقی از دیواره‌ها، دریچه‌ها، و عروق قلبی ایجاد میکند. در حالت استاندارد، اکوی دو بعدی برای بررسی ساختار کلی قلب و حرکت دیواره‌ها استفاده می‌شود. این مدل که در برخی مراکز درمانی پیشرفته در دسترس است، امکان مشاهده و تحلیل دقیق‌تر به‌خصوص از محفظه پایین سمت چپ قلب (بطن چپ) را فراهم میکند؛ بطن چپ همان محفظه اصلی پمپاژ خون به بدن است و بررسی آن برای ارزیابی عملکرد قلب اهمیت زیادی دارد.
- اکوکاردیوگرافی داپلر: این بخش از اکو از فناوری داپلر استفاده میکند تا سرعت و جهت جریان خون در قلب و عروق را بررسی کند. امواج صوتی که از سلول‌های خونی در حال حرکت در قلب و عروق عبور می‌کنند، تغییرات خاصی را ایجاد می‌کنند که به آن‌ها سیگنال‌های داپلر گفته می‌شود. اکوکاردیوگرافی داپلر به پزشکان کمک میکند تا دریچه‌های قلبی را برای تشخیص انسداد یا نشت احتمالی بررسی کنند و همچنین فشار خون در شریان‌های قلبی را ارزیابی نمایند.
- داپلر رنگی: در این نوع اکو، جریان خون در قلب به صورت رنگی نمایش داده می‌شود که به پزشکان کمک میکند جریان‌های غیرعادی خون در بخش‌های مختلف قلب را به آسانی تشخیص دهند. این روش مخصوصاً برای بررسی نشت یا انسداد دریچه‌های قلب و مشاهده دقیق جریان خون در محفظه‌های مختلف قلب مفید است.
وجود بخش‌های مختلف از اکوکاردیوگرام به پزشکان این امکان را می‌دهند که عملکرد و ساختار قلب را با دقت بیشتری تحلیل کنند و مشکلات احتمالی را در مراحل اولیه شناسایی نمایند، که این امر می‌تواند برای پیشگیری و درمان موثرتر بیماری‌های قلبی بسیار مفید باشد.
آیا اکوی قلب خطرناک است؟
خیر، برای سونوگرافی قلب یا اکوکاردیوگرافی از امواج صوتی بی ضرر استفاده می شود و امواج صوتی هیچ خطر شناخته شده ای برای بدن ندارند. سایر خطرات اکوکاردیوگرافی به نوع آزمایشی که انجام می شود، بستگی دارد.
- اگر یک اکوکاردیوگرام استاندارد از قفسه سینه داشته باشید، ممکن است زمانی که میله اولتراسوند به قفسه سینه فشار می آورد، کمی احساس ناراحتی کنید.
- خطر کمی برای واکنش به رنگ کنتراست وجود دارد. برخی افراد دچار کمردرد، سردرد یا بثورات پوستی می شوند.
- اگر اکوکاردیوگرام از طریق مری انجام دهید، ممکن است گلوی برای چند ساعت بعد از آن درد داشته باشد. به ندرت، لوله مورد استفاده برای این آزمایش ممکن است داخل گلو را خراش دهد.
- سایر عوارض روش TEE عبارتند از:
- مشکل در بلع.
- صدای ضعیف یا خش دار.
- اسپاسم عضلات در گلو یا ریه ها.
- خونریزی جزئی در ناحیه گلو.
- آسیب به دندان، لثه یا لب.
- ایجاد سوراخی در مری.
- مشکلات آریتمی قلب.
- حالت تهوع ناشی از داروهای مورد استفاده در طول آزمایش.
دارویی که در طول اکوکاردیوگرام استرسی داده می شود ممکن است به طور موقت باعث ضربان قلب سریع یا نامنظم، احساس گرگرفتگی، فشار خون پایین یا واکنش های آلرژیک شود.
اقدامات لازم قبل از اکوی قلب
بهتر است، در مورد داروهایی که باید قبل از اکوی قلب مصرف کنید، با پزشک قلب خود مشورت کنید. قبل از انجام این آزمایش نیازی به پرهیز غذایی و ناشتایی نیست اما اگر اکوکاردیوگرام ترانس مری انجام می دهید، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از آزمایش از خوردن و نوشیدن خودداری کنید.
در اکوی قلب چه اتفاقی می‌افتد؟
اکوی قلب در یک مرکز پزشکی یا بیمارستان انجام می شود. معمولاً از بیمار خواسته می شود که لباس خود را از تن درآورد و لباس بیمارستان را بپوشد. سپس پزشک حسگرهای الکترود را به قفسه سینه می‌چسباند و ریتم قلب را بررسی می کند. این آزمایش الکتروکاردیوگرام نامیده می شود و معمولاً ECG یا EKG نامیده می شود.
آنچه در طول آزمایش اکوکاردیوگرام باید انتظار داشت بستگی به نوع خاصی از اکوکاردیوگرافی دارد.
در طول اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک چه اتفاقی می‌افتد؟
این نوع اکوکاردیوگرافی از خارج از قلب عکس می گیرد. برای این منظور پروب اولتراسوند را آغشته به ژل می کنند، تا تصاویر بهتری ارائه دهد. پزشک این پروب را روی قفسه سینه حرکت می دهد این پروب امواج صوتی را از طریق قفسه سینه به قلب می فرستد و تصاویر بلافاصله روی مانیتور دیده می شوند.
در طول آزمایش، ممکن است از شما خواسته شود که به روش خاصی نفس بکشید یا به سمت چپ بغلتید. در صورتی که ریه‌ها یا دنده‌های مانع بررسی شوند، ممکن است رنگی به نام کنتراست به بدن تزریق شود. کنتراست به ساختارهای قلب کمک می کند تا با وضوح بیشتری روی تصاویر نشان داده شوند. همچنین ممکن است یک محلول نمکی برای بررسی به شما داده شود .
در طول اکوکاردیوگرافی ترانس مری چه اتفاقی می‌افتد؟
این نوع اکوی تصاویر دقیق تری از قلب و دریچه های آن ارائه می‌دهد. برخلاف اکوکاردیوگرافی استاندارد، این آزمایش از داخل بدن عکس می گیرد.
این آزمایش به داروهایی به نام آرام بخش نیاز دارد تا بیمار را آرام کند. همچنین ممکن است، پزشک به گلوی شما اسپری یا ژل بی حس بزند. پزشک یک لوله نازک به نام کاتتر را به داخل دهان هدایت می کند. لوله از گلوی پایین رفته و وارد مری می شود. میله اولتراسوند از کاتتر عبور می کند و تا نزدیک قلب حرکت می کند. تصاویر روی مانیتور مشاهده می شوند.
در طول اکوکاردیوگرافی تست ورزش چه اتفاقی می‌افتد؟
اکوکاردیوگرام ورزش مانند اکوکاردیوگرام استاندارد ترانس قفسه سینه انجام می شود، این اکوی اغلب شامل راه رفتن روی تردمیل یا دوچرخه ثابت در حین دریافت نوار قلب است.
پزشک عکس های اکوکاردیوگرام قلب را قبل و بعد از تمرین بررسی میکند. اگر نمی توانید ورزش کنید، ممکن است به شما دارو داده شود. این داروها به قلب کمک می‌کنند مانند ورزش کردن خون را پمپاژ کند و تصاویر قبل و بعد از دریافت داروها گرفته می‌شود.
اقدامات بعد از اکوکاردیوگرافی
آمادگی بعد از اکوکاردیوگرافی به نوع آن بستگی دارد. اگر اکوکاردیوگرافی ترانس مری انجام دهید، بهتر است بعد از انجام آزمایش چند ساعتی را در منزل استراحت کنید؛ و رانندگی نکنید، زیرا احتمالا به دلیل تزریق دارو هوشیاری خود را از دست بدهید.
پس از انجام تصویربرداری، تصاویر توسط پزشک بررسی می شود. اگر اکوکاردیوگرام شما خوب به نظر برسد، ممکن است نیازی به آزمایش بیشتری نباشد. اگر نتایج نگران کننده بود، ممکن است به آزمایشات بیشتری نیاز داشته باشید.
اکوی قلب چقدر طول می‌کشد؟
در مورد اکوکاردیوگرافی (اکو قلب)، مدت زمانی که برای انجام این تست طول می‌کشد، ممکن است، بسته به نیازهای پزشک و نوع اکو (اکو دوبعدی، اکو رنگی و …) متفاوت باشد. به طور کلی، اکو قلب معمولاً حدود 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد. اما، در برخی موارد، ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد، به ویژه اگر تست‌های جانبی نیز در نظر گرفته شود یا اگر پزشک متخصص قلب نیاز به جزئیات بیشتری داشته باشد.
چه زمانی اکو قلب لازم است؟
اکوکاردیوگرافی یا اکو قلب معمولاً در موارد زیر توصیه می‌شود:
- تشخیص بیماری‌های قلبی: برای تشخیص بیماری‌های قلبی مانند بیماری‌های والو های قلبی، نقص‌های ساختاری قلب، آنوریسم های عروق قلبی و سایر مشکلات قلبی.
- ارزیابی علائم مشکوک: در مواردی که فرد علائم مشکوک به مشکلات قلبی دارد، مانند درد در قفسه سینه، ضعف، آب‌سیاهی، و تنگی نفس.
- پیگیری بیماری‌های قلبی: برای پیگیری و ارزیابی تغییرات در ساختار و عملکرد قلب در افرادی که قبلاً بیماری قلبی داشته‌اند یا دارای عوامل خطر قلبی هستند.
- ارزیابی عملکرد قلب قبل از جراحی: در مواردی که عمل جراحی انجام می‌شود، اکو قلب ممکن است برای ارزیابی عملکرد قلب قبل از عمل مورد استفاده قرار گیرد.
نتیجه گیری
اکوی قلب (اکوکاردیوگرافی) به عنوان یکی از روش‌های مهم و غیرتهاجمی تصویربرداری قلب، نقش حیاتی در تشخیص و مدیریت بیماری‌های قلبی ایفا میکند. این روش به پزشکان امکان می‌دهد که ساختار، عملکرد و جریان خون درون قلب را با دقت بررسی کرده و مشکلاتی همچون نارسایی‌های دریچه‌ای، نقص‌های مادرزادی و اختلالات جریان خون را شناسایی کنند. از آنجایی که اکوی قلب ایمن، بدون درد و کم‌خطر است، یکی از اولین انتخاب‌ها برای ارزیابی بیماران قلبی به شمار می‌آید.